3 YAŞ ÇOCUĞUNUN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

3 yaş Çocuğunun Gelişim Özellikleri

Duygusal Özellikler

•          İnat yaşıdır. Çocukları 3 yaşına gelen anne babalar buna hazır olmalıdır. Bu dönem, bazı çocuklarda oldukça şiddetli geçerken bazı çocukların ise bu dönemi hiç geçirmediği ya da hafif geçirdiği görülmektedir.(jersild 1971; zembat unutkan 2001,s.13)

•          2,5 yaştaki inat, hırçınlık,ben merkezci yapı giderek daha ılımlılaşmaya başlamıştır ancak bitmemiştir

•          Çocuk giderek daha olumlu ve dengeli bir birey haline dönüşmeye başlar

•          3 yaşından itibaren oyun çağına giren çocuk ,motor becerilerinin gelişmesiyle çevre üzerinde egemenlik kurmakta ve bunu giderek geliştirmektedir.

•          Sembolik oyun bu evrede çocuğun gelişimini sürdürür. Çocuk sembolize ettiği şeylerle ilgilidir. O uyur gibi, el yıkar gibi yapmaktan hoşlanır. Yemek yerken çatal, kaşık kullanır.

•           ellerini yıkar ama kurularken gözetim altında tutulmalı, gerekirse yardım edilmelidir. Pantolonunu, şortunu indirebilir, yukarı çekebilir ancak ilikleme de, fermuar kapatma da yardım gerekir. Genellikle geceleri altını ıslatmaz.

•          Daha yumuşak ve sevecen bir tutum içindedir. Çevresindekilere sevgiyle ve güvenle yaklaşır. Ev işleri, bahçe işi, alışveriş gibi işlerde yetişkine yardımcı olmaktan hoşlanır. Çevreyi derli toplu tutmaya özen gösterir.

•           Oyun sırasında kendi kendine konuşma giderek azalır ve yerine başkalarıyla konuşmaya bırakır. Başka çocukları oyunlarına katılır. Oyuncak, şeker gibi nesneleri paylaşma anlayışı gelişmiştir.(yavuzer 2004,s.191)

•          3-4 yaş arasında geçen süre pek çok yönden büyüme ve olgunlaşma konusunda belirgin özellikler ortaya koyar.

•          3 yaştan hemen önce problemli bir gelişim safhasında olan çocuk 3 yaşına geldiğinde negativizm(yetişkinle ve olaylarla zıtlaşma) yerini pozitivizme (uzlaşmaya)bırakır.

•          Ancak hala kararsızlıklar görülür.

•          Dikkatlerini iki farklı uyarıcıya yöneltmekte zorlanırlar. Ve dikkatlerini bir durumdan diğerine yönlendirmede yetişkinin yardımına ihtiyaç duyarlar.

•          Özel nesnelere karşı korku duyabilir.ancak karanlık ve yalnızlık korkuları fazladır.

•          Bu yaşlarda sık sık korkulu rüya görürler.

•          Çevresindeki diğer bireylerle uyumludur.ancak yinede çok uyumlu olduğu söylenemez.

•          3 yaş çocuğu artık daha az  “bencil” ve annesine daha “bağımlı” olur. Çocuk bu dönemde öfke ve kırıklığını hala fiziki olarak yansıtır. Daha güçlü bir benlik duygusu vardır. Bağımsızlığını kaybetme endişesi olmaksızın itaat etme eğilimindedir. Çünkü 3 yaş çocuğu kurallara uymaktan hoşlanır. (yavuzer 2005,s.52)

•          3,5 yaşında yaşam çocuk için daha zor olmaya başlar. O dönemi (kendi kendini yönetme ) amacına dönük mücadele, kendini yeniden hissettirir. Genellikle o artık kolay karar verebilen, atılgan bir bireydir. Fakat büyümesinin başkalarından bağımsız olarak gerçekleştiğini anlaması nedeniyle hala duygusal anlamda kendini güvensiz hisseder.(yavuzer 2005,s.52)

•          3 yaşındaki çocuk artık çevresinde kendisinden bağımsız bir dünyanın varlığını ve kendisinin o dünya içinde bir birey olduğunu kabul etmeye başlamıştır.

•          Bu evrede çocuk kendi özel ayrı bir benlik ve cinsiyet duygusu geliştirmeye başlar.

•          Cinsel rollerin belirlendiği bir dönemdir.

•          Toplumun cinsiyete karşı tutumlarını dikkatle izler ve öğrenmeye çalışır.

•          Kazandığı güven ve özerklik duygularına paralel olarak yavaş yavaş çevresini keşfetmekte ve çevre üzerinde bir denetim gücü kazanmaktadır.

•          Bu evrede rastlanan ani öfke belirtileri çoğunlukla eşyaya yönelmiştir.

•          3-4 yaş çocuğun yavaş yavaş paralel oyun evresine geçtiği bir dönemdir.

•          Gündüz yaşanan olaylar ve korkulu yaşantılar uykudada etkisini sürdürür.geceleri korkulu düşler görebilir.

•          Oidipal çatışma yaşanabilir(karşı cinsten ana babaya cinsel içerikli ilgi gelişir.bu ilgi karşısında reddedilirse kendini suçlu hisseder.bu özellikler 3 yaşın sonlarına doğru görülmeye başlar.ve yaklaşık olarak 5 yaşın bitiminde son bulur.(Freud)

•          Cinsel bölgelerin uyarılmasından aşırı heyecan duyma ve cinselliğe karşı aşırı ilgi oluşmaya başlamıştır

•          Erikson’ a göre bu dönem girişim ve ardından gelen  suçluluk duygusu ile karakterizedir.

•          Bu dönemdeki çocuklarda fantazi(karşı cinsiyetteki ebeveyne sahip olma dolayısıyla aynı cinsiyetteki ebeveyni rakip görme)şeklinde bir girişkenlikleri vardır.ebeveynler çocuklarını cezalandırırsa bu duygu suçluluk duygusuna dönüşecektir.

Bilişsel gelişim

•          10 a kadar ezbere sayabilir.

•          4-10 kadar nesneyi ismiyle tanır

•          Ana renkleri tanıyabilir

•          Bazı konum kavramlarını anlar

•          Dik çizgi,daire,artı ,kare çizebilir.

•          Daire,üçgen,kare şekillerini tanıyabilir.

•          Cinsiyetini öğrenir

•          Basit ve bilinen bir hikayede ‘sonra ne oldu’ sorusuna cevap verebilir.

•          Model olunduğunda 3 küple köprü yapar.

•          Büyüklük ,sayı ile  ilgili bazı kavramları anlar

•          Zıt kavramların çoğunu anlar(büyük*küçük/az*çok/sıcak*soğuk)

•          Sembolik düşünce görülür.

•          Sözel olarak yönlendirildiğinde 10 vücut kısmını gösterebilir.

•          İlişkili nesneleri ayırt ederek ifade edebilir.(üç nesne arasından ilişkili olan ikiyi seçme)

•          Birebir eşleme yapabilir.(bebek/biberon)

•          Nesneleri sınıflandırabilir.(mandallar/legolar)

•          3–4 yaş civarında çocuklar büyük ölçüde dış dünyayı zihinde sembollerle temsil edebilirler. Yetişkin ve yaşıtları ile serbestçe etkileşimde bulunabilirler.(yavuzer,1993 s.88)

•          Birden fazla nesnelerin çok olduğunu bilir ve çoğul olarak ifade edebilir. 5 parçalı bir nesneyi büyükten küçüğe doğru sıralayabilir. Gözleri kapalıyken sadece bildiği nesneleri tanıyabilir.(bumin,1996; unutkan 2003,s.15)

•          Çocuk 3 yaşına geldiğinde köpek, at; kız, erkek gibi birbirinden farklılaşmış kavramlar oluşturmuştur, ancak hala somutturlar. Gerçek nesnelerin dış özelliklerine bağlıdırlar. Bu yaştaki çocuklar kavramları betimleyemez ve kıyaslayamazlar.(zembat, unutkan,2001.s.10–12)

Fiziksel ve motor özellikler

•          Ayak değiştirerek merdiven çıkabilir

•          Merdiven inerken dengeyi tam sağlayamayıp her basamakta iki ayağını birleştirebilir

•          Tırmanma aletlerine çıkabilir.

•          Çok ağır olmayan eşyaları: öne , arkaya , yana doğru itebilir ve çekebilir.

•          Üç tekerlekli bisiklete binebilir

•          Parmak ucunda durabilir, yürüyebilir

•          Çift ayakla zıplayabilir

•          Tek ayağının üzerinde durabilir

•          Topu kollarıyla yukarı doğru atabilir

•          Kendisine atılan topu kollarıyla yakalayabilir

•          Topu ayağıyla vurarak uzağa atabilir.

•          Her iki elini kullanarak 7 veya daha fazla küpten kule yapabilir

•          Daha az dökerek yemek yiyebilir

•          Su dolu bir bardağı dökmeden taşıyabilir

•          Dişlerini fırçalayabilir,ellerini yıkayabilir,ayakkabılarını giyebilir

•          Tuvaletini haber verir

•          Büyük boncukları ipe dizebilir

•          Üç parmağını kullanarak boyama yapabilir

•          Yuvarlak,dik,yatay çizgiler çizebilir

•          Makas kullanabilir

•          İnsan resmini: yuvarlak bir kafa içinde gözler ve ağız şeklinde çizer.

•          Parktaki oyuncaklara çeviklikle binebilir

•          Geri geri yürümeyi kolaylıkla başarır

•          Ani dönüş ve duruşları yaparak başarılı şekilde koşabilir,

Grafik faliyetlerin gelişimi

•          Adam resmini tipik olarak baş olarak çizer çünkü bu yaş çocuğuna en önemli görünen kısım baştır

•          Çember çizebilir

•          Taklit ederek çarpı yapmayı öğrenir

Dil gelişimi

•          Konuşurken ses tonunu duruma göre değiştirebilir,alçaltıp, yükseltebilir.

•          Sözcük dağarcığı oldukça gelişmiştir.

•          Sözleri yabancılar tarafındanda anlaşılabilir.ancak hala artikülasyon hataları vardır.

•          3–4 yaş çocukları söz diziminde özne-nesne-yüklem arasındaki fonksiyonel ilişkiyi anlar ve ifadelerinde kullanırlar. 4 kelimelik cümle kurabilir. İçinde, dışında, altında, üstünde gibi ifadeleri anlayabilirler. İki bağımsız emri yerine getirebilirler. Deneyimlerini anlatabilirler.

•          Sık kullanılan nesnelerin nasıl kullanıldıklarını söyleyebilirler, istenildiğinde adını soyadını söyleyebilirler. (atay, şahin 2003,s.128)

•          Konuşmalarda bağlaç, sıfat, kişi zamiri kullanır.(zembat; unutkan 2003,s.52)

•          3–4 yaş arasında çocukların birçoğu kendi ana dillerinin temel yapılarını öğrenirler. Söz dizimi yapısı yetişkininkine benzer. Sözcük dağarcığı 900 civarındadır. Geçmiş, şimdiki ve geniş zaman kullanımı görülür.(dönmez ve diğerleri 2000,s.84)

•          Kendisine hatırlatılmadan tanıdığı yetişkinlere selamlar. Basit bir sohbete katılır. Sözel direktif verildiğinde 10 vücut kısmını gösterir. Basit ve sık tekrarlanan hikâye de “sonra ne oldu” sorusuna beklenen cevabı verir. Telefona cevap verir, yetişkini telefona çağırır. Soru cümlesi için “mi” ekini kullanır. Çoğul eklerini yerinde ve doğru kullanır. Konuşması yabancılar tarafından rahatlıkla anlaşılır. (güven, bal 2000,s.147)

•          Cümleler daha gramatik hale gelmiştir. Artık aralarında neden sonuç ilişkisi bulunan düşünceler, birleşik önermeler olarak tek bir cümle ile ifade edilmeye başlar. Benmerkezci konuşmalar vardır. 300 civarında kelime bilmektedir. Dili büyük bir istekle kullanır ve yeni kelimelere karşı ilgi duyar. “ve” kelimesini kullanmakta ve düşünce ekleyebilmektedir.     “ben, sen” kelimelerini doğru kullanmaktadır. (yavuzer 2004,s.193)

•          Gurur, sevgi, suçluluk duygularını ifade eder, başkalarının duygularını anlar ve sevdiklerinin üzüntüsünü paylaşır.(einon 2000,s.152)

•          Konuşurken ses tonunu duruma göre değiştirir, yükseltip alçaltır, sözcük dağarcığı oldukça gelişmiştir, sözleri yabancılar tarafından anlaşılabilir. Yine de konuşması hala çocuksu nitelikte birçok öğe ve dilbilgisi kurallarında pek alışılmamış ifade kalıpları içerir. Adını, soyadını, cinsiyetini ve bazen yaşını söyleyebilir. Kişi zamirlerini, çoğul isimleri ve edatların büyük bir bölümünü uygun biçimde kullanır. Sembolik oyunlarda dâhil pek çok etkinlik sırasında özellikle şimdiki, şu andaki duruma ilişkin uzun monologlarla, hala kendi kendine konuşur. Başkalarıyla basit içerikte konuşmalara katılabilir, o andaki etkinliklerinden ve geçmiş deneyimlerinden kısaca bahsedebilir. Bildiği birkaç çocuk şiirini ezbere okuyabilir.(yavuzer 2004,s.190)

•          Dilbilgisi kuralları açısından farklı ifadeler vardır(devrik cümleler,eklerin tam kullanılamaması)

•          Adını,soyadını,cinsiyetini, bazende yaşını söyleyebilir.

•          Ne,nerede,kim’le başlayan pek çok soru sorar.

•          Öyküleri istekle dinler.çok sevdiklerini tekrar tekrar dinlemek ister.

•          Bir kaç çocuk şarkısı söyleyebilir.

•          Artık aralarında neden sonuç ilişkisi bulunan düşünceler üretir

•          Bileşik düşünceleri tek bir cümleyle ifade etmeye başlar

•          300 civarında kelime bilmekte ve kendi kendine uzun süren konuşmalar yapmaktadır

•          Yeni kelimelere karşı ilgi çok artmıştır

•          Ve kelimesini kullanmakta ve düşüncelerini ekleyebilmektedir

•          Çoğul ekleri yerinde ve doğru kullanabilir.

•          Öykülerden ve büyüklerin sohbetlerinden zevk almaktadır

•          Sohbet sırasında bir konudan başka bir konuya atlayabilmektedir.

•          Belirli sözcüklerin renk adı olduğunu bilir ancak hangi adın hangi renge ait olduğunu bilmeyebilir

•          Mavi rengi adlandırılması istendiğinde kırmızı diyebilir.

•          Birkaç sıfat kullanır

•          Kendiliğinden lütfen ve teşekkür ederim der.

•          Tanıdığı yetişkinleri selamlayabilir.

•          Telefona cevap verebilir.

Sosyal gelişim

•          Artık grup halinde oynanan oyunlara daha istekle katılabilmektedir

•          Oyunlar sırasında arkadaşlarıyla sohbet etmeye, birbirlerini seyretmeye başlarlar

•          En çok raslanan ortak davranış birbirlerini seyretme ve konuşmadır.

•          Oyun sırasında kendi kendine konuşma giderek azalır ve yerini başkalarıyla konuşmaya bırakır.

•          Bu yaşlarda çocuklar arkadaşlık konusunda seçicidirler. Bir ya da iki çocuğa yakından bağlanıp diğerleri ile geçici ve yüzeysel ilişkiler kurarlar.(fişek-yıldırım 1993;zembat unutkan 2001,s.24)

•          Arkadaşlık konusunda seçicidirler

•          Bir iki çocuğa yakından bağlanıp diğerleri ile geçici ve yüzeysel ilişkiler kurarlar.

•          Sırasını bekleyebilir.

•          3–4 yaşta çocuk arkadaşından onun oynadığı oyuncakla oynamak için ondan izin ister. Kendiliğinden “lütfen” ve “teşekkür ederim” der. (% 50 oranında) hatırlatılmadan tanıdığı kişileri selamlayabilir, sırasını bekleyebilir, arkadaşından oynadığı oyuncağı izin isteyerek alabilir.(atay, şahin 2003,s.116)

•          Duygusal gelişim

•          Genelde daha yumuşak ve sevecen bir tutum içindedir

•          Çevresindekilere sevgiyle ve güvenle yaklaşır.

•          Küçük kardeşine sevgi gösterir

•          Ben merkezcidir

•          Paylaşma ve işbirliği azdır.

•          Basit sorumlulukları yerine getirebilir.

•          İnsanlara karşı çelişkili duygular besler

•          Kendisiyle oynayan bir,iki belirli arkadaşı vardır.

•          Oyun arkadaşı her iki cinsten olabilir.

•          Diğer çocuklarla birlikte olmaktan büyük zevk alır fakat bu birliktelik uzun sürmez.

•          Bu yaş çocuğu kardeşlerine sataşır, onlarla alay eder, kolayca arkadaş edinir, bu arkadaşlıklar kısa sürede sona erebilir, diğer çocukları taklit eder.(einon)

•          Öz bakım becerileri

•          Ellerini yıkar,ama kurularken yönlendirilmelidir

•          Pantolonunu,kilodunu,şortunu indirebilir ve yukarı çekebilir.ilikleme,bağcık işlerinde yardıma ihtiyacı vardır.

•          Geceleri altını ıslatmaz, önceleri tuvalet için uyandırmak gerekebilir.

Beslenme

•          Artık aileleri ile birlikte oturarak yemek yerler

•          Öğle ve akşam arasında süre uzun olduğundan hafif bir öğün yapılmalıdır

•          Süte ihtiyaç artar

•          En iştahlı yediği öğün kahvaltı ve akşam yemeğidir

•          Bu yaşta süt,et,yumurta,meyva ve şekerli yiyecekler  daha çok sevilir

•          Yavaş yavaş sebze yemeğine alışır

•          Çiğnemeyi gerektiren yiyeceklere ilgisi artar

•          Bazı yemekleri kesinlikle reddeder

•          Yemekte sürekli konuşur,sık sık yerinden kalkmak ister

•          Gelişimine nasıl katkı sağlarız

•          Çocuğunuzla sürekli konuşun ( ne yaptığınızı,nasıl yaptığınızı anlatın,isimlendirin)

•          Ona sizin ve aile üyelerinizin dışındakilerle iletişim kurma fırsatı verin

•          Çocuğunuzun gereksinimlerini zamanında ve yeterli şekilde karşılayın ancak konuşmaya başladığında izin verin size aç olduğunu söylesin

Nasıl destekleyebiliriz

•          Denemesine ve uygulama yapmasına izin verin(yemeğini yemesine,suyunu içmesine) üstü ıslansa da yere döksede emin olun bir süre sonra başaracaktır

•          Sabırlı olun

•          Yardım edin (sadece gerektiği kadar)

•          Teşvik edin

•          Cesaretlendirin

•          Takdir edin

•          Birlikte oyun oynayın

•          Çocuğunuza önemli olduğunu hissettirin. Prof.Dr. Belma Tuğrul’ un ‘Sevgi Mönüsü ’kitabını (ya-pa yay.)Mutlaka inceleyin . Bu konuda sizi yönlendirecektir.

                                                                                                         Fatma Servet Kuday

                                                                                                         Ya-Pa Çocuk Klüpleri

                                                                                                         Eğitim Koordinatörü